Kwekerijennederland.nl Copyright © Dirk Staels

Moerbei in de tuin – zowel mooi als gezond

Moerbei is klaar om te concurreren met hazelaar als een bijzonder waardevol gewas. Hij produceert sappige, niet-kleverige, zoete vruchten binnen een zeer korte periode. Dit is een verbazingwekkende boomsoort die in bijna alle opzichten anders is dan alle andere. Zelfs in compacte tuinvormen zijn deze planten verre van klein. Maar de buitengewone schoonheid van de bomen met prachtig dicht gebladerte fascineert niet iedereen. Voor sommige mensen is de moerbei de meest begeerlijke plant, terwijl anderen er onverschillig tegenover staan. Als je echter op zoek bent naar een ster in de boomgaard, dan is moerbei de plant waar je het eerst naar moet kijken.

Een bijzondere boom uit de legendes

De moerbei, moerbeiboom of moerbeiboom claimt de oudste gecultiveerde plant te zijn. Moerbeien zijn zowel decoratief als nuttig en het is bijna onmogelijk om de ene kwaliteit van de andere te onderscheiden. De wortels zijn zeer krachtig en kwetsbaar, net als de takken, die na verloop van tijd buigen en kracht verliezen. De spreidkronen van moerbeibomen zijn variabel. De hoogte van tuinvormen varieert van 2 tot 20 m. Paraplu, bolvormig, piramidaal, treurend, met kronkelende takken – voor elke tuin is er wel een moerbei te vinden. En de vorm van de kroon is gemakkelijk te regelen, want moerbeien zijn geweldig om te snoeien.

Moerbeibladeren zijn afwisselend, asymmetrisch eirond, met een mooie gekartelde rand en een hartvormige basis, en lijken vrij helder in de massa. Het heeft een ruw oppervlak.

Moerbeien bloeien in mei. De oninteressante, dichte aarvormige bloeiwijzen van kleine, eenslachtige klokvormige bloemen staan bekend om het katapultachtige loslaten van hun meeldraden, die stuifmeel afgeven met een snelheid van meer dan 500 km/u. Daarom wordt de moerbei beschouwd als de snelste plant ter wereld.

Niet voor niets zijn kinderen zo dol op moerbeivruchten. De delicate zoetheid, die de zuurheid bijna volledig verbergt als de bessen rijp zijn, de sappigheid en het delicate aroma compenseren het feit dat de bessen gemakkelijk gewond raken. De complexe, meervoudige vrucht wordt gevormd door een vlezige vruchtsteel en vergroeide bloemen. De besachtige, cilindervormige vruchten worden 2 tot 5 cm lang en wegen tot 10 g.

Moerbeivruchten rijpen meestal in juli, maar verschillende soorten en variëteiten kunnen in juni of later, in augustus, worden gegeten. Bij witte moerbeien rijpen de vruchten gelijkmatig, maar bij zwarte moerbeien rijpen ze ongelijkmatig en worden ze overgeschilderd, waardoor ze geleidelijk zwart worden. De bessen verkruimelen heel gemakkelijk wanneer ze rijp zijn, waardoor alles rondom hen als inkt wordt bevlekt en talloze vliegen en andere insecten worden aangetrokken.

Bij het plannen is het de moeite waard om te bedenken dat moerbei een tweehuizige plant is die wordt bestoven door de wind. Om van de oogst te kunnen genieten, moet je ofwel apart mannelijke en vrouwelijke bomen planten, ofwel variëteiten die zowel vrouwelijke als mannelijke bloemen kunnen vormen (of met een ent van het andere geslacht).

Moerbeibomen zijn erg duurzaam en kunnen eeuwenlang leven. De oudste bekende Oekraïense moerbei is meer dan 250 jaar oud.

Wat zijn de voordelen van moerbei?

De buitengewone historische waarde van de plant kan eenvoudig worden verklaard: moerbeibladeren vormen de basis van het voedsel voor de zijderups. Maar moerbei is niet alleen hiervoor waardevol.

Moerbeivruchten zijn extreem voedzaam en gezond. Een vijfde van het gewicht van de vrucht bestaat uit licht verteerbare suikers, terwijl de unieke combinatie van mineralen, vitaminen, flavonoïden en waardevolle zuren de moerbei tot een onmisbare medicinale plant maakt. Het is een van de meest waardevolle bessen voor diabetes, voor het normaliseren van de bloedvorming, het verbeteren van de stofwisseling, hart- en bloedvaten en de spijsvertering.

Moerbeien kunnen vers worden geconsumeerd of in gedroogde, verwerkte (ingeblikte) of diepgevroren vorm worden bewaard. In de Kaukasus worden moerbeien gebruikt voor het maken van meel en een soort gebak, gekonfijt fruit en talrijke dranken.

Een alternatief voor klassieke thee en een medicinale thee met een hypoglykemisch effect worden gemaakt van de bladeren van de plant, verzameld tijdens de bloei.

Moerbei eisen voor een plek in de tuin

Als je te compacte, zanderige, zouthoudende en vochtige plekken vermijdt, zullen moerbeien er dol op zijn. Ze gedijen in elke “gemiddelde” grond, ongeacht de vruchtbaarheid. Moerbeien zijn geschikt voor een pH van 5,5 tot 7,0.

Er is maar één optie voor moerbeien wat betreft belichting: een zonnige plek. Moerbei verdraagt geen schaduw en schaduwt andere planten sterk, hij voelt zich prettig aan de zuidkant van gebouwen. Maar hij houdt niet van sterke tocht.

Moerbeien planten en verplanten

Voor Oekraïne is de optimale tijd voor het planten van moerbeien de herfst, oktober-november. In het voorjaar kun je planten alleen planten tot de knoppen opzwellen.

Vanwege de langzame groei is het beter om moerbeien te kopen die minstens 3 jaar oud zijn (de optimale leeftijd van een zaailing is 4-5 jaar).

De afstand voor moerbeien is 3-5 m vanaf naburige planten. Alleen voor decoratieve vormen en treurmoerbeien kan de afstand worden verkleind.

Het is beter om het gebied waar de moerbei zal groeien van tevoren af te graven en te verbeteren. En denk na over de landschapsstrategie: als de moerbei niet op een gazon wordt geplant, moet je je voorbereiden op graszoden, schaduwplanten en bodembedekkers planten of nadenken over een mulchstrategie van hoge kwaliteit, omdat zeer broze wortels mechanisch werk onder de boom in de toekomst beperken. De diepte van de plantgaten is afhankelijk van de grootte van de zaailingen, vanaf 70 cm. Ze moeten van tevoren worden voorbereid, minstens een maand voor het planten. Organische meststoffen (tot 10 kg) worden aan de kuil toegevoegd, superfosfaat (60-100 g per kuil of plant) wordt toegevoegd indien gewenst, de bodemtextuur wordt aangepast of drainage wordt aangelegd.

Bij het planten van moerbeien is het beter om de wortels voorzichtig te spreiden, rekening houdend met hun kwetsbaarheid, en als de zaailing in een container staat, de aarden kluit niet te verstoren. Laat de uitsparing zoals gebruikelijk voor de plant, met de wortelhals op grondniveau. Voordat je de zaailing installeert, vorm je een kleine heuvel op de bodem, geef je de kuil overvloedig water (2 emmers water) en bevestig je een steun om de stam vast te binden (hoogte – tot aan de onderste takken). Na het vullen van de kuil met het substraat, geef je de boom opnieuw water en mulch je de grond onmiddellijk.

Verzorging van moerbeien

Moerbeien zijn vorst- en droogtebestendig, waardoor het volledig pretentieloze planten zijn. In feite kunnen moerbeien onverzorgd blijven, maar de oogst zal eronder lijden.

Moerbeien moeten alleen water krijgen in de eerste 3-5 jaar na het planten, bij extreme droogte, en zelfs dan in het voorjaar en tot juli.

Het losmaken van de grond is gevaarlijk voor wortelverwondingen, de stamzone moet constant worden beschermd met mulch, idealiter met compost of humus, en onkruid moet worden gemonitord. Bij vertraging moet je de planten op tijd verzorgen.

Met topdressing kun je overvloediger oogsten. Vanaf het derde jaar is het voldoende om in de lente rijp, hoogwaardig organisch materiaal aan de grond toe te voegen (gefermenteerde kippenmest, humus, compost, acceptabel in de vorm van mulch), en als je minerale meststoffen gebruikt in de tuin, een standaard portie volledige minerale meststoffen (of stikstofmeststoffen apart in de lente, en kalium-fosfor meststoffen in de vroege zomer).

Moerbeien kunnen goed tegen snoeien. Indien gewenst, kun je de kroon uitdunnen om de lichttoetreding tot het fruit te verbeteren of om de boom een netter, soberder uiterlijk te geven. De beste tijd om te snoeien is in de lente, voordat de knoppen opzwellen. Gewoonlijk wordt een uniforme kroon gevormd met 8-12 sterke skeletachtige takken, en dan worden elk jaar de zijtakken ingekort tot 4-5 knoppen (of volgens de gewenste contour) en worden alle beschadigde en verdikkende scheuten verwijderd.

Na verloop van tijd verliezen sommige moerbeien hun stabiliteit, kunnen ze te krom worden en breken, en hebben de takken soms extra ondersteuning nodig.

Moerbeien worden zelden ziek, maar sommige geïmporteerde variëteiten kunnen last hebben van specifieke plagen – moerbeischildluizen, spintmijten, rupsen van verschillende vlinders. Deze vijanden kunnen worden bestreden met alseminfusie, bio-insecticiden of insecticiden (Aktara, Antigusin, enz.). Maar meestal worden moerbeien meer bedreigd door vogels, die graag sappige bessen eten. Van de ziekten zijn echte meeldauw, fusarium en vlekken zeldzaam. Biofungiciden en gewoon kopersulfaat zijn heel effectief.

De gemiddelde winterhardheid van moerbeien is tot -30 graden, hoe ouder de plant, hoe resistenter hij wordt. Alle variëteiten die in Oekraïne worden geteeld, zijn perfect aangepast aan ons klimaat en het is voldoende om de mulch voor de overwintering te vernieuwen tot een hoogte van 15 cm. Alleen standaardmoerbeien moeten de eerste 3-4 jaar betrouwbaarder worden beschermd.

Moerbei in tuinontwerp

Je moet de vruchtdragende moerbei met zwarte vruchten niet op een plek zetten waar zijn vruchten schade kunnen toebrengen aan materialen, coatings en structuren, want onder de moerbei ontstaat een soort alleskleurige vuilnisbak. Moerbeien zorgen voor een dikke, comfortabele schaduw, maar alleen witte moerbeien of mannelijke planten zijn geschikt in de buurt van recreatiegebieden (tenzij je klaar bent voor een maand of twee extra schoonmaak en wolken insecten die massaal op de moerbei afkomen).

Als moerbeien alleen voor de oogst worden gekweekt, moeten ze apart of met andere moerbeien worden gemengd, rekening houdend met de nadelen en het gemak van oogsten. Moerbeien kunnen ook worden gebruikt om het decoratieve potentieel van de plant te ontsluiten:

• om hellingen te beveiligen;
• in steegjes en omheiningen;
• aan de zuidkant van gebouwen, ook als schaduwplant;
• als enkele decoratie van grote gazons en weiden, hoeken, bochten van paden.

In complexe, gemengde ensembles mogen alleen gewone en treurende dwergbomen of mannelijke planten worden geïntroduceerd. Deze laatste behoren tot de meest effectieve en dichte paraplu- en treurbomen voor tuindecoratie.

De verscheidenheid aan moerbeisoorten en -variëteiten

Het is heel gemakkelijk om de variëteiten van de moerbei te begrijpen: er zijn er maar drie, zwart, wit en rood, en ze verschillen niet zozeer in de kleur van de vrucht als wel in de tinten van de bast.

Zwarte moerbei (Morus nigra) is de meest verspreide en minst winterharde soort met een spreidende kroon tot 10 m hoog, donkere bast, bladeren die taaier zijn dan bij andere soorten en vruchtvorming in juni. De vruchten zijn bijna zwart als ze rijp zijn en qua grootte de grootste onder de moerbeien.

De witte moerbei (Morus alba), ook wel eperka genoemd, is een krachtige boom met een spreidende, zeer dichte kroon tot 10-12 m hoog met grijsachtige schors, donkere bladeren en cilindrische, soms ronde vruchten tot 4 cm lang met een witte of rozige, in sommige variëteiten zelfs paarse en zwarte kleur en een zeer zoete smaak. Het wordt beschouwd als de meest winterharde moerbeisoort en is het meest geschikt voor sierteelt door de aanwezigheid van meer dan 40 verschillende vormen met interessante silhouetten en bladeren. Deze moerbei kan zelfs struikvormig en goudkleurig zijn.

Rode moerbei (Morus rubra) is de minst verspreide soort in Oekraïne, tot 20 m hoog, met roodachtige schors, een spreidende kroon, grote bladeren met een scherp gekartelde rand en roodzwarte zure bessen.

Moerbeirassen moeten bij plaatselijke kwekerijen, tuincentra en betrouwbare, gecertificeerde winkels worden gekocht. Moerbeien zijn het meest bedrogen fruit wanneer ze gekocht worden bij niet-gecontroleerde bronnen. Het is beter om variëteiten te kiezen op basis van je smaak en de kleur van de bessen.

De beste variëteiten die dit jaar te koop zijn, zijn onder andere:

• Victoria’ is een compacte, tot 3 m hoge variëteit met witte, dichte vruchten tot 5 cm lang;
• Shelly’ is een middelgrote, bolvormige moerbei tot 4 m hoog, met grote cilindrische vruchten die tot 10 g wegen, die vanaf het tweede jaar vruchten dragen en verrassen door hun aangename zuurheid;
• Medova” is de zoetste van de witte, middelgrote moerbeien, met bolvormige, langwerpige bessen die tot 10 g wegen en zeer lang aan de takken blijven;
• “Charm” is een middelgrote variëteit, tot 8 m, met grote vruchten, enorme glanzende bessen tot 5 cm en een bolvormige kroon;
• ‘Black Prince’ is een hoge variëteit, die uiteindelijk 10 m hoog wordt, met een vruchtdracht van eind juli-augustus, grote bessen met een zure smaak en een dichte textuur;
• White Feather of the King’s Pigeon’ is een unieke witte variëteit met grote bessen tot 5 cm groot, die zeer krachtige bomen vormen tot 20 m hoog;
• Black Baroness’ en ‘Breath of the Wind’ zijn superzoete treurvariëteiten;
• witte, rode en zwarte Istanbul moerbei met grote vruchten.

Hoe wordt moerbei vermeerderd?

De eenvoudigste optie is om de bast in de lente of in de zomer te enten door stekken te enten van een soort die je mooi vindt vanwege de smaak. Maar je kunt moerbeien ook op andere manieren krijgen:

• opkweken uit zaden zonder de raseigenschappen te behouden (zaden worden gewassen uit verse, rijpe vruchten onder stromend water, dan onmiddellijk gezaaid op een apart bed of gedroogd en achtergelaten om te zaaien voor de winter);
• wortelstekken (na de bladval, takken van de jaarlijkse groei afknippen, de hele winter in zand bewaren, in sterke stekken snijden en in het voorjaar in groeven planten, verticaal, waarbij slechts een top van 2-3 cm boven de grond overblijft);
• scheuten scheiden (als de variëteit ze vormt).